کد مطلب:225284 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:240
بیان مدفن مقدس حضرت امام انام ابی الحسن الرضا
در بحارالانوار و كتب اخبار مسطور است كه آن حضرت در شهر طوس در قریه ای از قرای آنجا كه سناباد نام داشت از روستای نوقان وفات فرمود و در سرای حمید بن قحطبه ی طائی در آن قبه كه هارون الرشید در آنجا مدفون است از یك جانب آن قبه از طرف قبله مدفون شد و از این پیش در ذیل وقایع تشریف فرمائی آن حضرت به طرف مرو مذكور نمودیم كه چون آن حضرت در قریه ی سناباد وارد شد به سرای حمید بن قحطبه ی طائی درآمد و به آن قبه ای كه هارون الرشید در آنجا است داخل گشت و با دست مبارك بر یك جانب آن خطی بركشید و فرمود این تربت من است و در این جا مدفون می شوم و زود باشد كه این مكان محل آمد و شد شیعیان و اهل محبت و دوستی با من گردد سوگند با خدای هیچ زیارت كننده از شیعیان من مرا زیارت نكند و از ایشان مسلمی بر من سلام نفرستد مگر این كه غفران خدای و رحمت او به شفاعت ما اهل بیت برای او واجب گردد تا آخر خبر.
و دیگر در عیون اخبار و بحار از موسی بن مهران مروی است كه حضرت علی بن موسی الرضا علیهماالسلام را در مسجد مدینه دیدم و هارون مشغول قرائت خطبه بود فرمود «اتروننی و ایاه ندفن فی بیت واحد» آیا مرا و هارون را می بینید كه در یك خانه مدفون خواهیم شد؟ و نیز محمد بن فضیل گوید از كسی كه از حضرت امام رضا علیه السلام شنیده بود در حالی كه آن حضرت در منی یا در عرفات به هارون نظر می كرد پس فرمود «انا و هارون هكذا و ضم بین اصبعیه» من و هارون چنین هستم و دو انگشت مباركش را بر هم مضموم گردانید و ما ندانستیم به این كار چه قصد فرموده است تا گاهی كه امر آن حضرت در طوس كشید به آنجا كه رسید یعنی وفات كرد پس مأمون امر نمود كه آن حضرت را در پهلوی هارون دفن نمایند.
و ابوالفرج در كتاب مقاتل در پایان خبری كه از ابوالصلت هروی رقم كرده و مرقوم شد می گوید مأمون قبل از كندن قبر آن حضرت حاضر شد و گفت پهلوی قبر پدرش هارون برای آن حضرت قبر بكنند آنگاه روی به ما آورد صاحب این
[ صفحه 181]
نعش و جنازه برای ما حدیث می نمود كه برای او قبری می كنند و در آن قبر آب و ماهی ظاهر می شود و اكنون بكنید پس مشغول كندن شدند چون به لحد رسیدند آب بجوشید و ماهی در آن ظاهر شد پس از آن آب فرورفت و امام رضا علیه السلام را در آنجا دفن كردند.
در فصول المهمه مسطور است كه وفات علی بن موسی الرضا علیه السلام در طوس از زمین خراسان در قریه ای كه آنجا را استیار گویند روی داد و در بحارالانوار از طبرسی مروی است كه آن حضرت در زمان مأمون در حالتی كه مسموم به انگور شد وفات كرد در طوس و گفته اند در دار حمید بن قحطبه در قریه ای كه سناباد نام دارد در زمین طوس در روستای نوقان مدفون گردید و قبر رشید در آنجا بود.
در نور الابصار از حمزة بن جعفر ارجانی مروی است كه هارون الرشید از مسجد الحرام از دری بیرون شد و علی بن موسی الرضا علیه السلام از دری دیگر بیرون آمد و مقصود آن حضرت هارون بود و فرمود «یا بعد الدار و قرب الملتقی یا طوس ستجمعنی و ایاه عجبا» ازین روی سرای ما و او و نزدیكی التقاء بهم دیگر ای طوس زود است كه من و او را در یك زمین فراهم كنی كنایت از این كه امور در تحت تقدیر خالق قدیر است با این كه من در مدینه و هارون در بغداد است روز بیاید كه بر حسب تقدیر ایزد دادار و گردش روزگار این بعد دار بقرب جوار مبدل و مدفن هر دو پهلوی هم شود.
یاقوت حموی در معجم البلدان می گوید سناباد با فتح سین مهمله و نون و الف قریه ایست در طوس قبر علی بن موسی الرضا علیه السلام و قبر امیرالمؤمنین رشید در آنجا می باشد از آنجا تا شهر طوس نزدیك به یك میل مسافت است ابوالبركات محمد بن اسمعیل بن الفضل الحسینی العلوی از مردم مشهد رضوی از سناباد از قراء نوقان طوس است.
حمدالله مستوفی قزوینی در كتاب نزهة القلوب می گوید طوس از اقلیم چهارم است جمشید پیشدادی بساخت بعد از آن توس بن نوذر تجدید عمارت كرد
[ صفحه 182]
به نام خود منسوب ساخت و از مزار عظماء قبر امام معصوم مظلوم شهید مسموم امیرالمؤمنین علی بن موسی بن جعفر علیهم السلام در دیه سناباد در چهار فرسنگی طوس است و قبر هارون الرشید خلیفه عباسی در مشهد مقدس آن حضرت است و آن موضع اكنون شهری شده و از مشهد تا از اوه سنجان پانزده فرسنگ است و در جانب قبلی دروازه طوس قبر سه هزار ولی ابوبكر نام در مزارات این دروازه آسوده اند و در جانب شرقی او قبر محمد غزالی و احمد غزالی و مزار فردوسی و معشوق طوسی هم آنجا است مردم طوس نیكو سیرت و پاك اعتقاد و غریب دوست هستند انگور و انجیرش بسیار خوب می شود و در حوالی طوس مرغزاری است كه آن را مرغزار راتكان گویند طولش دوازده فرسنگ و عرضش پنج فرسنگ و از مشاهیر جهان است.
طابران باطاء مهمله و الف و باء موحده و راء مهمله و الف و نون یكی از دو شهر طوس و آن دیگر نوقان است و نوقان با نون و واو و قاف و الف و نون یكی از دو مدینه طوس است و در آنجا دیگ و برمه می تراشند. طوس به ضم طاء مهمله و بعد از واو سین مهمله در میان آن و نیشابور ده فرسنگ مسافت و مشتمل بر دو شهر است كه یكی را طابران و آن دیگر را نوقان گویند و این دو بلد را افزون از هزار قریه و قبر رشید و علی بن موسی الرضا علیه السلام در بستانی است كه در آنجا بوده است آثار ابنیه اسلامیه در طوس بسیار است سرای حمید بن قحطبه در آنجا بوده است.
صاحب مجالس المؤمنین گوید قبر مقدس رضوی در اصل دیهی بود كه سناباد نام داشت از توابع طوس بود و چون مرقد مطهر حضرت امام رضا علیه السلام در آنجا واقع گردید در اندك زمانی كه ملجاء و مآب خلق جهانی شد از اعاظم بلاد خراسان گشت و شهر طوس مندرس گشت. حمدالله مستوفی می نویسد اگر حمله های پی درپی خانان تركستان و لشكر كشیهای بی كران و وقوع حروب كثیره و فتن متواتره روی نمی داد شهر مشهد برتر شهرهای مشهور عالم بودی معذلك علائم شكوه و آبادی آن بی نظیر است.
[ صفحه 183]
صاحب آثار البلاد زكریا بن محمد بن محمود قزوینی گوید جماعت منجمین خبر دادند كه هارون الرشید در طوس بخواهد مرد هارون گفت من هرگز قدم به این خاك نخواهم گذاشت پس از چندی رافع بن لیث در خراسان رایت طغیان برافراشت و چنان كه مذكور نمودیم هارون را بدفع او ناچار ساخت وزرای پیشگاه گفتند مصالح مملكتی را به گفتار ستاره نگران مهمل نتوان گذاشت ممكن است به خراسان سفر سازند و به قطر طوس سفر نكنند بنابراین رشید روی به خراسان نهاد چون به نیشابور رسید شبی راه را یاوه كردند صبحگاهان نزدیك دروازه ی طوس بودند چون رشید این ناحیه را بدید بر خویشتن بلرزید و خودداری نتوانست و از این اندیشه نیز منصرف نتوانست شد و از شدت اضطراب درگذشت و چون مأمون به خراسان آمد قبر هارون و مزار مطهر حضرت امام رضا علیه السلام را در یك قبه قرار داد.
قاضی شمس الدین محمد بن بطوطه طنجی كه در سال هفتصد و سی و چهار هجری خراسان را سیاحت كرده است در كتاب تحفة النظار می نویسد طوس از سایر شهرهای خراسان عظیم تر و كبیرتر است و از اینجا تا مشهد الرضا علیه السلام رفتم شهری بزرگ و كثیر الجمعیة و با میوه و آب بسیار و آسیابهای بی شمار است و در مشهد مكرم قبه عظیمی است كه در جنب آن مدرسه و مسجدی است همه از ابنیه عالیه مطبوعه كه با آجر كاشانی مزین كرده اند و بر روی مرقد حضرت رضا علیه السلام صندوقی كه از چوب ساخته اند نصب شده است كه صفحات نقره بر روی آن كوبیده اند و قندیلهای نقره بالای مرقد مطهر آویخته آستانه ی در نیز نقره است و پرده از پارچه ی حریر مذهب آویخته و فرشهای نیكو گسترده و در برابر مرقد مطهر قبر هارون الرشید است كه صندوقی دارد و شمعدانهای نقره و طلا روی آن گذاشته اند و مشهد مقدس در زمان شاه طهماسب اول بسیار آباد شد و چون در تصرف جماعت اوزبك افتاد خراب گشت و بعد از آن روی به آبادی و ترقی نهاد و نادر شاه افشار به تزیین این شهر بكوشید و صحنی عالی بنیان نمود و ضریحی از نقره بر گرد مرقد مطهر نصب نمود و قندیلی بسی و زین بالای مرقد بیاویخت.
[ صفحه 184]
و ماكدونال كبیر صاحب منصب انگلیسی كه در زمان خاقان خلدمكان فتحعلی شاه قاجار اعلی الله مقامه به ایران آمده است در سیاحت نامه خود رقم كرده است مشهد پای تخت خراسان است كه در دو فرسنگی شهر قدیم طوس واقع شده است اشتهارش به واسطه مرقد امام رضا علیه السلام و قبر هارون الرشید خلیفه بنی عباس و سكنه اش تقریبا پنجاه هزار نفر است دیوار سختی بر گرد این شهر برآورده اند كه دایره اش سه فرسنگ است بازار بزرگ راستی در تمام طول شهر به خط مستقیم از مشرق به مغرب به امتداد دو فرسخ زیاد ممتد می باشد و این شهر منقسم به دوازده محله است بالجمله سناباد شهری كوچك بوده و حمید بن قحطبه كه از جانب هارون الرشید حكومت این ولایت را داشته در سناباد عمارات عالیه و باغی بس بزرگ داشته است چون هارون الرشید در طوس درگذشت در خانه حمید بن قحطبه مدفون گردید و به فرمان مأمون قبه برفراز تربت او بساختند و به قبه هارون اشتهار یافت و چون حضرت امام رضا علیه السلام در طوس وفات كرد در همان قبه هارون مدفون و قبر هارون محاذی دو پای مبارك آن حضرت واقع است و مطلب غریب این است كه ارباب كتب جغرافیه در فاصله طوس از سناباد مختلف سخن كرده اند از شش فرسنگ تا كمتر از یك میل می نویسند و ابوالفدا می گوید قبر علی بن موسی الرضا علیه السلام در ربع فرسخی طوس است بعضی گفته اند اربع گفته باشد یعنی چهار فرسنگی و در قلم كتاب سهو شده و ربع بدون الف نوشته باشند.
راقم حروف گوید ممكن است مقصود چهار یك فرسخ باشد چه سه میل یك فرسنگ است و یاقوت حموی می گوید فاصله میان این دو نزدیك به یك میل است و چون این طور باشد چهار یك فرسخ خواهد بود و ازین پیش شرح و توضیح این مطالب و این مرقد مطهر بعد از نگارش قصیده دعبل و پاره ای حوادث این شهر خواهد بود.
[ صفحه 185]
و دیگر در عیون اخبار و بحار از موسی بن مهران مروی است كه حضرت علی بن موسی الرضا علیهماالسلام را در مسجد مدینه دیدم و هارون مشغول قرائت خطبه بود فرمود «اتروننی و ایاه ندفن فی بیت واحد» آیا مرا و هارون را می بینید كه در یك خانه مدفون خواهیم شد؟ و نیز محمد بن فضیل گوید از كسی كه از حضرت امام رضا علیه السلام شنیده بود در حالی كه آن حضرت در منی یا در عرفات به هارون نظر می كرد پس فرمود «انا و هارون هكذا و ضم بین اصبعیه» من و هارون چنین هستم و دو انگشت مباركش را بر هم مضموم گردانید و ما ندانستیم به این كار چه قصد فرموده است تا گاهی كه امر آن حضرت در طوس كشید به آنجا كه رسید یعنی وفات كرد پس مأمون امر نمود كه آن حضرت را در پهلوی هارون دفن نمایند.
و ابوالفرج در كتاب مقاتل در پایان خبری كه از ابوالصلت هروی رقم كرده و مرقوم شد می گوید مأمون قبل از كندن قبر آن حضرت حاضر شد و گفت پهلوی قبر پدرش هارون برای آن حضرت قبر بكنند آنگاه روی به ما آورد صاحب این
[ صفحه 181]
نعش و جنازه برای ما حدیث می نمود كه برای او قبری می كنند و در آن قبر آب و ماهی ظاهر می شود و اكنون بكنید پس مشغول كندن شدند چون به لحد رسیدند آب بجوشید و ماهی در آن ظاهر شد پس از آن آب فرورفت و امام رضا علیه السلام را در آنجا دفن كردند.
در فصول المهمه مسطور است كه وفات علی بن موسی الرضا علیه السلام در طوس از زمین خراسان در قریه ای كه آنجا را استیار گویند روی داد و در بحارالانوار از طبرسی مروی است كه آن حضرت در زمان مأمون در حالتی كه مسموم به انگور شد وفات كرد در طوس و گفته اند در دار حمید بن قحطبه در قریه ای كه سناباد نام دارد در زمین طوس در روستای نوقان مدفون گردید و قبر رشید در آنجا بود.
در نور الابصار از حمزة بن جعفر ارجانی مروی است كه هارون الرشید از مسجد الحرام از دری بیرون شد و علی بن موسی الرضا علیه السلام از دری دیگر بیرون آمد و مقصود آن حضرت هارون بود و فرمود «یا بعد الدار و قرب الملتقی یا طوس ستجمعنی و ایاه عجبا» ازین روی سرای ما و او و نزدیكی التقاء بهم دیگر ای طوس زود است كه من و او را در یك زمین فراهم كنی كنایت از این كه امور در تحت تقدیر خالق قدیر است با این كه من در مدینه و هارون در بغداد است روز بیاید كه بر حسب تقدیر ایزد دادار و گردش روزگار این بعد دار بقرب جوار مبدل و مدفن هر دو پهلوی هم شود.
یاقوت حموی در معجم البلدان می گوید سناباد با فتح سین مهمله و نون و الف قریه ایست در طوس قبر علی بن موسی الرضا علیه السلام و قبر امیرالمؤمنین رشید در آنجا می باشد از آنجا تا شهر طوس نزدیك به یك میل مسافت است ابوالبركات محمد بن اسمعیل بن الفضل الحسینی العلوی از مردم مشهد رضوی از سناباد از قراء نوقان طوس است.
حمدالله مستوفی قزوینی در كتاب نزهة القلوب می گوید طوس از اقلیم چهارم است جمشید پیشدادی بساخت بعد از آن توس بن نوذر تجدید عمارت كرد
[ صفحه 182]
به نام خود منسوب ساخت و از مزار عظماء قبر امام معصوم مظلوم شهید مسموم امیرالمؤمنین علی بن موسی بن جعفر علیهم السلام در دیه سناباد در چهار فرسنگی طوس است و قبر هارون الرشید خلیفه عباسی در مشهد مقدس آن حضرت است و آن موضع اكنون شهری شده و از مشهد تا از اوه سنجان پانزده فرسنگ است و در جانب قبلی دروازه طوس قبر سه هزار ولی ابوبكر نام در مزارات این دروازه آسوده اند و در جانب شرقی او قبر محمد غزالی و احمد غزالی و مزار فردوسی و معشوق طوسی هم آنجا است مردم طوس نیكو سیرت و پاك اعتقاد و غریب دوست هستند انگور و انجیرش بسیار خوب می شود و در حوالی طوس مرغزاری است كه آن را مرغزار راتكان گویند طولش دوازده فرسنگ و عرضش پنج فرسنگ و از مشاهیر جهان است.
طابران باطاء مهمله و الف و باء موحده و راء مهمله و الف و نون یكی از دو شهر طوس و آن دیگر نوقان است و نوقان با نون و واو و قاف و الف و نون یكی از دو مدینه طوس است و در آنجا دیگ و برمه می تراشند. طوس به ضم طاء مهمله و بعد از واو سین مهمله در میان آن و نیشابور ده فرسنگ مسافت و مشتمل بر دو شهر است كه یكی را طابران و آن دیگر را نوقان گویند و این دو بلد را افزون از هزار قریه و قبر رشید و علی بن موسی الرضا علیه السلام در بستانی است كه در آنجا بوده است آثار ابنیه اسلامیه در طوس بسیار است سرای حمید بن قحطبه در آنجا بوده است.
صاحب مجالس المؤمنین گوید قبر مقدس رضوی در اصل دیهی بود كه سناباد نام داشت از توابع طوس بود و چون مرقد مطهر حضرت امام رضا علیه السلام در آنجا واقع گردید در اندك زمانی كه ملجاء و مآب خلق جهانی شد از اعاظم بلاد خراسان گشت و شهر طوس مندرس گشت. حمدالله مستوفی می نویسد اگر حمله های پی درپی خانان تركستان و لشكر كشیهای بی كران و وقوع حروب كثیره و فتن متواتره روی نمی داد شهر مشهد برتر شهرهای مشهور عالم بودی معذلك علائم شكوه و آبادی آن بی نظیر است.
[ صفحه 183]
صاحب آثار البلاد زكریا بن محمد بن محمود قزوینی گوید جماعت منجمین خبر دادند كه هارون الرشید در طوس بخواهد مرد هارون گفت من هرگز قدم به این خاك نخواهم گذاشت پس از چندی رافع بن لیث در خراسان رایت طغیان برافراشت و چنان كه مذكور نمودیم هارون را بدفع او ناچار ساخت وزرای پیشگاه گفتند مصالح مملكتی را به گفتار ستاره نگران مهمل نتوان گذاشت ممكن است به خراسان سفر سازند و به قطر طوس سفر نكنند بنابراین رشید روی به خراسان نهاد چون به نیشابور رسید شبی راه را یاوه كردند صبحگاهان نزدیك دروازه ی طوس بودند چون رشید این ناحیه را بدید بر خویشتن بلرزید و خودداری نتوانست و از این اندیشه نیز منصرف نتوانست شد و از شدت اضطراب درگذشت و چون مأمون به خراسان آمد قبر هارون و مزار مطهر حضرت امام رضا علیه السلام را در یك قبه قرار داد.
قاضی شمس الدین محمد بن بطوطه طنجی كه در سال هفتصد و سی و چهار هجری خراسان را سیاحت كرده است در كتاب تحفة النظار می نویسد طوس از سایر شهرهای خراسان عظیم تر و كبیرتر است و از اینجا تا مشهد الرضا علیه السلام رفتم شهری بزرگ و كثیر الجمعیة و با میوه و آب بسیار و آسیابهای بی شمار است و در مشهد مكرم قبه عظیمی است كه در جنب آن مدرسه و مسجدی است همه از ابنیه عالیه مطبوعه كه با آجر كاشانی مزین كرده اند و بر روی مرقد حضرت رضا علیه السلام صندوقی كه از چوب ساخته اند نصب شده است كه صفحات نقره بر روی آن كوبیده اند و قندیلهای نقره بالای مرقد مطهر آویخته آستانه ی در نیز نقره است و پرده از پارچه ی حریر مذهب آویخته و فرشهای نیكو گسترده و در برابر مرقد مطهر قبر هارون الرشید است كه صندوقی دارد و شمعدانهای نقره و طلا روی آن گذاشته اند و مشهد مقدس در زمان شاه طهماسب اول بسیار آباد شد و چون در تصرف جماعت اوزبك افتاد خراب گشت و بعد از آن روی به آبادی و ترقی نهاد و نادر شاه افشار به تزیین این شهر بكوشید و صحنی عالی بنیان نمود و ضریحی از نقره بر گرد مرقد مطهر نصب نمود و قندیلی بسی و زین بالای مرقد بیاویخت.
[ صفحه 184]
و ماكدونال كبیر صاحب منصب انگلیسی كه در زمان خاقان خلدمكان فتحعلی شاه قاجار اعلی الله مقامه به ایران آمده است در سیاحت نامه خود رقم كرده است مشهد پای تخت خراسان است كه در دو فرسنگی شهر قدیم طوس واقع شده است اشتهارش به واسطه مرقد امام رضا علیه السلام و قبر هارون الرشید خلیفه بنی عباس و سكنه اش تقریبا پنجاه هزار نفر است دیوار سختی بر گرد این شهر برآورده اند كه دایره اش سه فرسنگ است بازار بزرگ راستی در تمام طول شهر به خط مستقیم از مشرق به مغرب به امتداد دو فرسخ زیاد ممتد می باشد و این شهر منقسم به دوازده محله است بالجمله سناباد شهری كوچك بوده و حمید بن قحطبه كه از جانب هارون الرشید حكومت این ولایت را داشته در سناباد عمارات عالیه و باغی بس بزرگ داشته است چون هارون الرشید در طوس درگذشت در خانه حمید بن قحطبه مدفون گردید و به فرمان مأمون قبه برفراز تربت او بساختند و به قبه هارون اشتهار یافت و چون حضرت امام رضا علیه السلام در طوس وفات كرد در همان قبه هارون مدفون و قبر هارون محاذی دو پای مبارك آن حضرت واقع است و مطلب غریب این است كه ارباب كتب جغرافیه در فاصله طوس از سناباد مختلف سخن كرده اند از شش فرسنگ تا كمتر از یك میل می نویسند و ابوالفدا می گوید قبر علی بن موسی الرضا علیه السلام در ربع فرسخی طوس است بعضی گفته اند اربع گفته باشد یعنی چهار فرسنگی و در قلم كتاب سهو شده و ربع بدون الف نوشته باشند.
راقم حروف گوید ممكن است مقصود چهار یك فرسخ باشد چه سه میل یك فرسنگ است و یاقوت حموی می گوید فاصله میان این دو نزدیك به یك میل است و چون این طور باشد چهار یك فرسخ خواهد بود و ازین پیش شرح و توضیح این مطالب و این مرقد مطهر بعد از نگارش قصیده دعبل و پاره ای حوادث این شهر خواهد بود.
[ صفحه 185]